'Pionierswerk' Buurtschap Te Veld opgenomen in jaarboek

Door projecten te kiezen die in de maatschappelijke complexiteit overeind blijven, stelt de selectiecommissie van het Blauwe Kamer Jaarboek dat we met poëzie en verbeelding een heel eind komen. Het mag geen verrassing heten dat vernieuwing nodig is om het ontwerpvak verder te brengen. Maar een echte ommekeer vergt lef en soms zelfs een radicale aanpak. De ontwerpers van deze projecten zijn echte pioniers. Door experiment en provocatie leggen ze niet alleen tegendraadse ontwerpen op tafel, maar ook manieren van werken waar wat van te leren valt.

Buurtschap Te Veld is een tijdelijke woonwijk. Als over 30 jaar de woningen verdwijnen, blijft een waardevol landschap over.
“Een woonwijk bouwen aan de noordrand van Eindhoven is niet vanzelfsprekend. In het groengebied langs de snelweg is volgens regionale afspraken alleen tijdelijke bebouwing toegestaan. Maar net als veel andere Nederlandse steden heeft Eindhoven een groot tekort aan woningen. In 2021 besluit de gemeente dan ook om de locatie in de hoek tussen de A50 en de Huizingalaan beschikbaar te stellen voor de bouw van zo’n 680 tijdelijke woningen. Stedenbouwkundige Tom van Tuijn grijpt de opgave aan om een tussentijds buurtschap – Buurtschap Te Veld –  te ontwerpen in een landschappelijk weefsel dat van blijvende waarde is. Het maakt het project tot een voorbeeld van hoe je op hoog niveau tijdelijke woonvormen ontwerpt en tegelijkertijd op lange termijn een waardevol landschap creëert.

In het ontwerp is het oude beekdalenlandschap met haar open velden, omzoomd door bosschages en houtwallen, de basis. Deze landschappelijke eigenschappen zijn in de afgelopen decennia grotendeels verdwenen, maar worden voor het buurtschap teruggebracht. Hierdoor krijgt het 30 hectare grote gebied een ecologisch raamwerk van bomen, water en heesters, met daartussen open velden voor de verschillende woningen.

Zelfstandige woningen en gemeenschapszin
Een andere inspiratiebron voor Te Veld is de typologie van het buurtschap; clusters van woningen die van oudsher voorkwamen in het beekdalenlandschap. In de nieuwe wijk hebben zulke clusters de vorm van kleine groepen woningen in de velden. Daarmee is Te Veld dus eigenlijk niet één buurtschap, maar een optelsom van kleine woonbuurten, elk op hun eigen manier gerangschikt in het groen. Het is een bewuste keuze de buurtschappen klein te houden, 20 tot 50 woningen. De bedoeling is dat er niet alleen zelfstandige woningen ontstaan maar ook gemeenschapszin, net als in de vroegere buurtschappen. Een overzichtelijk woningaantal draagt daaraan bij. Net als een collectieve buitenruimte waar kinderen kunnen spelen en ruimte is voor bijvoorbeeld een moestuin.

Het eerste woonbuurtje is al gebouwd. Er staan zo’n 40 kleine woningen in twee bouwlagen rondom een groen terrein. De houten gevels en de heldere vorm van de woningen stralen samenhang in de buurt uit. De private buitenruimten – met paaltjes afgebakende houten vlonderterrassen – zijn bescheiden van maat. Wadi’s rondom de woningen zorgen voor de opvang en infiltratie van regenwater. Aan de oostkant van dit prille buurtschap wordt druk gewerkt aan de volgende clusters woningen. Het terrein is nog afgesloten, maar enkele van de gebouwen zijn al zichtbaar: eengezinswoningen in een rij en kleinschalige woonblokken met appartementen.

Hoge kwaliteitseisen
Het plan voor Te Veld bevat een grote variatie aan tijdelijke woonvormen. Van sociale woningbouw tot middenhuur, van zelfbouwpanden tot rijwoningen. Om de woningen op termijn te kunnen verplaatsen, zijn ze opgebouwd uit flexibele modules. De kwaliteitseisen zijn hoger dan bij de meeste tijdelijke bouwprojecten. Om die hoge kwaliteit financieel haalbaar te maken voor wooncorporatie Woonbedrijf, Woonstichting ‘thuis en voor zelfbouwers, rekte de gemeente de termijn die standaard op tien tot vijftien jaar ligt, op naar dertig jaar. Het Rijk was bovendien bereid om 5 miljoen euro in het gebied te steken voor het bouwrijp maken.

De kwaliteit van het plan schuilt ook in de duurzaamheid. Aan weerszijden van de entree naar de al opgeleverde woonbuurt staan auto’s geparkeerd op grastegels, want op het terrein zelf is de auto niet welkom. Naast de toegangsweg staan deelfietsen en -scooters geparkeerd en is de ‘deelvervoerreiswijzer’ geplaatst, een bord met informatie over de eigenschappen van de beschikbare vervoermiddelen. Voor fietsen naar het centrum geldt: reistijd tussen de 12-20 minuten, kosten van 2,75 euro. Zelfde reis met de auto: 8-15 minuten à 8,62 euro.
In Buurtschap Te Veld is de grond waarop de woningen staan in bruikleen. De huizen zijn er te gast tot ze na 30 jaar worden gedemonteerd of verplaatst naar een andere locatie. Wat er met het gebied zelf gaat gebeuren, blijft voorlopig de vraag. Maar als het aan het plan voor Te Veld ligt, is de plek rond die tijd in ieder geval een robuust en groen raamwerk rijker!

Drie principes bepalen het ontwerp voor Buurtschap Te Veld:

• geen individuele kavels, maar herkenbare groepen woningen
• geen functiescheiding, maar een gevarieerd buurtschap met bostuinen, lanen, bloemrijke graslanden, en natte en droge delen
• geen gepland wijk, maar een landschappelijk raamwerk met ruimte voor eigen initiatief

Specificaties

Locatie: Eindhoven
Omvang: 30 ha
Ontwerper: Tom van Tuijn stedenbouw (volumestudies), Studio Blad (inrichtingsplannen), Sweco (civiele techniek), Cocosmos (participatie)
Programma: 680 woningen (waarvan 350 sociale huur, 100 vrije sectorhuur, 100 zelfbouwwoningen, 130 innovatieve/experimentele woningen), ondersteunende functies
Periode van ontwerp: 2020-2022
Periode van realisatie: 2021-2023
Opdrachtgevers: gemeente Eindhoven, Woonbedrijf, Woonstichting ‘thuis

Bron: Blauwe Kamer, jaarboek 2022 (tekst: Hester van Gent)